Elif Şahin Hamidi
Italo Calvino, ‘Klasikleri Niye Okumalıyız?’ başlıklı kitabında “İnsanlar klasiklerin ‘bir hedefe hizmet ettikleri’ için okunmaları gerektiğini sanmasınlar. Klasiklerden yana gösterilebilecek biricik neden, klasikleri okumanın klasikleri okumamaktan daha düzgün olduğudur” der. Elbette Calvino ile hemfikirim. Zira baldıran zehri hazırlanırken flütle yeni bir ezgi öğrenmeye çalışan Sokrates misali, sonsuzluk ve bir gün kadar olan şu mevte teyelli ömrümüzü, bir klasiğin satırlarında gezinirken tamamlamak hiç de kötü olmaz. “Ölmeden, hiç değilse bu ezgiyi öğreneceğim” diyen Sokrates üzere “Ölmeden, hiç değilse Dostoyevski’nin ‘Karamazov Kardeşler’ini okudum/okuyorum” diyebilmeli insan. Lakin çok geç kalmadan okumakta yarar var elbette. Zira hiç eskimeyen klasik edebiyat yapıtları, kıymetli yahut kıymetsiz aksiyon imkanlarını ve etik sorunları görebilecek bir göz kazanmamızı; paha sorunlarını, insan hakları ihlallerini, etik ve etik olmayan bağ biçimlerini/olanaklarını ve aslında karanlık-aydınlık taraflarıyla bir bütün olarak insanı görmemizi sağlar. Münasebetiyle elimizdeki bir seferlik ve sonlu hayatımızı daha manalı, daha insanca, daha beşere yakışır bir halde yaşayabilmek, insanlaşma seyahatinde bir arpa uzunluğu da olsa yol alabilmek için okumalıyız bence klasikleri.
KLASİKLERE KARŞI İŞTAHINIZI KABARTACAK İKİ SEÇKİ
Ancak bu -meli/-malı’lı gereklilik kipiyle kurulan cümleler birden fazla vakit insanları –özellikle gençleri– klasikleri okumaya heveslendirmekten çok, uzaklaştırıcı bir tesir de yapmıyor değil. Meğer bazen klasikler hakkında yazılmış bir yazı ya da bu türlü yazıların derlenip toplanıp bir ortaya getirildiği bir kitap, klasiklere karşı iştahını kabartabiliyor insanın. Papirüs Yayınları’ndan çıkan ‘Edebiyatta Hukuk’ ve Naviga Yayınları’ndan çıkan ‘Edebiyatta Denizcilik, Denizcilikte Edebiyat’ isimli kitaplar, gençleri klasikleri okumaya yönlendirecek bir kapı aralayabileceği üzere, klasiklerin birçoğunu çoktan okumuş okurlar için de ikinci bir okuma daveti misyonu görebilir. Zira çağlardan çağlara seslenen bir klasiği okumak her seferinde yepisyeni bir keşiftir. Hele ki klasik edebiyat yapıtları üzerinden hukuka-hukuksuzluğa/adalete-adaletsizliğe, değerli/değersiz hareket imkanlarına bakmak; öte yandan edebiyatın rüzgârıyla denizlere yelken açmak, insanın denizle/doğayla imtihanına tanıklık etmek başlı başına eşsiz bir okuma tecrübesidir.
Edebiyatta Hukuk, Kolektif, 480 syf.Papirüs Yayınları, 2023.
EDEBİYATIN İÇİNDEN HUKUKUN İZİNİ SÜRMEK…
Hikmet Temel Akarsu, Türkiz Özbursalı, Mehmet Fırat Pürselim, Sabri Kuşkonmaz, Fuat Sevimay ve Rana Hima tarafından yayına hazırlanan, Türkiz Özbursalı’nın şahane çizimleriyle şenlenen ‘Edebiyatta Hukuk’, edebiyatın içinden geçerek hukukun izini sürümeye çağırıyor okuru. Adil olmak, dürüst olmak, saygılı olmak üzere etik kıymetleri, farklı aksiyon imkanlarını somut bir halde gözler önüne seren edebiyat yapıtları, elbette herkes için eşsiz bir hazinedir. ‘Edebiyatta Hukuk’ kitabı da, bu hazineyi keşfe çıkmak için yol gösteren, ayrıntılı bir harita adeta. Bugün, bilhassa hukuk sisteminin içinde misyon yapan avukatların, savcıların, yargıçların ve bu sisteme inancı sarsılmış herkesin bu türlü bir haritaya gereksinimi var. Hikmet Temel Akarsu’nun kitabın ‘Sunuş’ yazısındaki şu cümlelerine kulak verecek olursak bu gereksinimi daha net görebiliriz sanırım:
Evet; dürüstçe itiraf etmek gerekirse hukukçularımızın da sıradan insanlarımızın da niyet evrenlerinde hukukî bir algı ve mantık oluşturacak kültürel birikimleri yok. Bırakalım ortalama toplumsal bireyleri hukukçularımız ortasında bile Euripides’i, Platon’u, Sophokles’i, Jean Jacques Rousseau’yu, Voltaire’i, Victor Hugo’yu, Dostoyevski’yi, Kafka’yı ve hukukî insanlık durumlarına vurgu yapan, referans olan binlerce dev yapıttan iki elin parmağını aşanını okumuş fazlaca kimse yok. Bu yüzden olabilir mi sanki her periyotta yaşadığımız toplumsal buhranların nedeni?!
İşte ‘Edebiyatta Hukuk’ kitabı, hiç değilse genç hukukçuları çok geç olmadan büyük yazınsal ve düşünsel edebiyat yapıtlarıyla buluşturabilecek bir kaynak diyebiliriz. Papirüs Yayınları tarafından yayınlanan bu kitapta Dostoyevski’nin ‘Suç ve Ceza’sı, ‘Karamazov Kardeşler’i, Victor Hugo’nun ‘Sefiller’i, Kafka’nın ‘Dava’sı, Herper Lee’nin ‘Bülbülü Öldürmek’i, Sophokles’in ‘Antigone’si, Platon’un ‘Devlet’i, Machiavelli’nin ‘Prens’i, Yaşar Kemal’in ‘İnce Memed’i, Orhan Kemal’in ‘Murtaza’sı, Feride Çiçekoğlu’nun ‘Uçurtmayı Vurmasınlar’ı, Sevgi Soysal’ın ‘Yıldırım Bölge Bayanlar Koğuşu’, Füruzan’ın ‘Kırkyedililer’i üzere dünya edebiyatından ve Türkiye edebiyatından doksan dört yapıtla ilgili, elli yedi muharrir ve iki tercüman tarafından kaleme alınan seksen üç kıymetlendirme yazısı yer alıyor.
Özellikle şu günlerde “devlet” ve “demokrasi” kavramları üzerine tekrar ve yine baş yormak kaide üzere görünüyor. Bunun için de Platon’un ‘Devlet’ine, Cicero’nun ‘Devlet Üzerine’ isimli kitabına dönüp dönüp bir defa daha bakmak yararlı ve ufuk açıcı olabilir. Örneğin, Platon on kısımdan oluşan ‘Devlet’inin sekizinci kısmında teokrasi, oligarşi, demokrasi ve tiranlıktan bahseder. Özge Kılıçoğlu Kiner “Platon’un Mağarası/Devlet” başlıklı yazısında, Platon’un bu dört idare biçimiyle ilgili fikirlerini şöyle özetliyor:
İtibar peşindeki kişinin yönettiği teokrasi, zarurî dilekler (hayatta kalma isteği gibi) peşinde koşan bireyin yönettiği oligarşi, gereksiz dilekler (lüks gibi) peşinde koşan bireyin yönettiği demokrasi ve son olarak, kanuna karşıt istekler (kendi yerine geçeceğinden korktuğu şahısları öldürmek ve geri kalanları köleleştirmek gibi) peşinde koşan kişi tarafından yönetilen tiranizm. Platon’a nazaran bu dört idare biçimi de birbirinden berbattır. Adalet ve ahengin toplumun bütününe yayılmadığı ve bireylerin ve yönetenlerin isteklerinin gerçek ve adil dileklere yönlendirilmediği bir idare formu düzgün olamaz.
“Diktatörlüklere hayır, demokrasi kılığına girmiş diktatörlüklere hayır derken, gerçek bir demokrasi için uğraşa evet diyoruz; kimsenin ekmeğinin ve kelamının reddedilmeyeceği, Neruda’nın bir şiiri ya da Violeta’nın bir müziği kadar tehlikeli ve hoş olacak bir demokrasi için çabaya evet diyoruz” der ya hani Eduardo Galeano, “Bugün kelamı edilen, bu türlü bir demokrasi mi sanki?” diye düşünebilmek için de okunmalı ‘Edebiyatta Hukuk’ seçkisi.
Edebiyatta Denizcilik, Denizcilikte Edebiyat,Kolektif, Naviga Yayınları, 2022.
EDEBİYATIN RÜZGARIYLA DENİZE YELKEN AÇMAK…
Hikmet Temel Akarsu ve Emre Karacaoğlu tarafından yayına hazırlanan ‘Edebiyatta Denizcilik, Denizcilikte Edebiyat’ kitabı ise insanın denizle, doğayla mücadelesini, denizi ve doğayı tahakküm altına alma hırsını, serüven arayışıyla ıssız adalara sürüklenişini, deniz canavarlarıyla boğuşmasını husus edinen, yüzyıllardan bugüne uzanan ve hiç eskimeyen, klasiklere, destanlara, kutsal metinlere, seyahatnamelere, ütopyalara, biyografilere buyur ediyor okuru ve engin denizlerde maceraya çağırıyor. Bu kitapta da tekrar Türkiz Özbursalı’nın çizgileriyle hayal dünyamız kıpırdanmaya devam ediyor.
Çok küçük yaşlarda ‘Kaptan Grant’ın Çocukları’ ile birlikte denize açılmış, onlarla birlikte maceradan maceraya sürüklenmiştim ben de. Okuma-yazma tutkuma istikamet veren, beni edebiyata yelken açmaya çağıran birinci rüzgardı bu kitap. Böylelikle Jules Verne’le tanışma talihine erişmiş, ‘Kaptan Nemo’nun harika denizaltısı Nautilus’a atlayıp ‘Denizler Altında Yirmi Bin Fersah’ yol kat etmiştim. Yıllar sonra kızımla birlikte bu yirmi bin fersahlık yolu bir defa daha arşınlamış, akabinde ‘İki Yıl Okul Tatili’ne çıkmıştık birlikte. Derken Robinson Crusoe’un ıssız adasında bulmuştum kendimi. Bir orta, korsan olma hayaliyle meskenden kaçan Huckleberry Fin ve Tom’un peşine düşmüş ve Mississippi’de bir salın üzerinde özgürlüğe yol almıştım. Kimileyin bir denizin kıyısında, kimileyin denizin orta yerinde bir teknenin içinde, kimileyin in cin top oynayan bir adada, nefes kesen maceraların göbeğine düştüğüm eserler sayesinde kitapların büyülü dünyasına yuvarlanıvermiştim işte. Deniz ve edebiyat dendiğinde akla gelebilecek yapıtlarla ilgili otuz iki müellif tarafından kaleme alınmış altmış altı yazıyla, kapsamlı bir deniz edebiyatı ve deniz kültürü seçkisi sunan ‘Edebiyatta Denizcilik, Denizcilikte Edebiyat’ okuma seyahatimizde değerli bir yere sahip yapıtlardaki kahramanlarla tekrar müsabaka ve selamlaşma bahtı sunan bir kitap. Örneğin Odysseus, Gemici Sinbad, Moby Dick, Martin Eden, Siddhartha, Huckleberry Finn, Tom Sawyer, Balıkçı Selim, Sinağrit Baba üzere eski dostlarla kısacık da olsa bir ortaya gelmek benim için hayli keyifliydi doğrusu.
‘BİR AN ÖNCE OKUMALIYIM’ DENİLENLER LİSTESİ
Öte yandan şimdi okumadıklarım için “bir an önce okumalıyım” telaşına kapılmaktan alıkoyamadım kendimi. Sözgelimi Norveçli antropolog-kaşif Thor Heyerdahl’ın tam altmış beş lisana çevrilen ‘Kon-Tiki’ isimli kitabını bugüne dek okuyamamış olduğuma hayıflandım. Halbuki gerçek bir öyküye dayanan bu anı-romanın Oscar’a aday olan sinema uyarlamasını yıllar evvel izlemiş ve okunacaklar listeme eklemiştim. ‘Edebiyatta Denizcilik, Denizcilikte Edebiyat’la birlikte bu listeye yeni kitaplar eklemek kaçınılmaz oldu: Stefan Zweig’in ‘Macellan’ı ve ‘Amerigo’su bu listeye eklenenlerden ikisi. Emre Karacaoğlu, ‘Macellan’ ile ilgili yazısında şöyle diyor:
Zweig’in kalemi sayesinde değerli bir kâşifin denizcilik hikayesini bulmayı beklediğimiz yerde insanlığın her bir bireyine ilham aşılayacak ruhsal bir destan duruyor. Zweig’in ‘Macellan’ı yalnızca denizcilik edebiyatında değil, tün dünya edebiyatında değer verilmesi gereken bir başyapıt.
Hikmet Temel Akarsu ise Zewig’in Amerigo’su hakkındaki yazısını şöyle noktalıyor:
Yazınsallığın insanlık halleriyle birleşip büyük bir insanlık komedyasına dönüştüğü bu yapıtın birebir vakitte çarpıcı bir edebiyat şöleni olduğunu söylemek abartı sayılmamalıdır. Ve bu kitabın denizcilik kültürüne yazınsallıkla ilgili özgün bir farkındalık katacağı ayrıyeten düşünülmelidir.
Gerek ‘Edebiyatta Hukuk’ gerekse ‘Edebiyatta Denizcilik, Denizcilikte Edebiyat’ seçkisi, kültür dünyamıza kıymetli bir katkı sunan iki kitap. ‘Ne Kitapsız Ne Kedisiz’ diyen Bilge Karasu’ya öykünerek “Ne edebiyatsız, ne hukuksuz, ne de denizsiz” diyorum ben de.